Chorzy wokół sadzawki magnetycznej

kurator: Kamil Moskowczenko

artyści: Łukasz Huculak, Grzegorz Łoznikow, Łukasz Patelczyk, Karolina Szymanowska

 

Tytuł projektu, stanowiący jednocześnie opis XIX-wiecznego sztychu, odnosi się do osobliwej praktyki medycznej mającej źródło w naukowych teoriach doktora Franza Antona Mesmera, które zakładały istnienie tajemniczych sił magnetycznych związanych z witalnością przyrody, szczególnie zaś ludzi i zwierząt.

Z dzisiejszej perspektywy praktyki Mesmera i jego naśladowców oraz nieprzebrany zbiór innych teorii o podobnym brzmieniu są całkowicie lub w znacznej mierze skompromitowane.

Powstające współcześnie nowe teorie często znacznie szybciej tracą uznanie, lecz jednocześnie ich oddziaływanie przenosi się na inną grupę odbiorców. To, co nauka odrzuca, staje się tworzywem dla paranaukowców, łatwowiernych dziennikarzy oraz całej hierarchii mistyfikatorów, oszustów i prestidigitatorów.

Wspólną cechą wszystkich takich teorii jest odpowiednio szeroki margines niedopowiedzenia, który pozwala na ulokowanie w nim nowego kontekstu interpretacyjnego lub całkowitą zmianę sensu danego założenia. W wariancie historyczno-spiskowym zjawisko takie przybiera formę nie tyle nowego spojrzenia, co odkrycia ukrywanej prawdy, jak to miało miejsce z monumentalną koncepcją Dänikena, której sugestywność zdaje się skutecznie opierać nawet niezbitym dowodom i mimo upływu czasu zapładnia liczne umysły.

Naukowo-empiryczny wariant bywa w pierwszej fazie nieweryfikowalny i dopiero poprawnie zbudowana teoria ostatecznie go falsyfikuje, co ma znaczenie o tyle, że wymaga daleko bardziej idących modyfikacji, by posłużyć mogła jako punkt wyjścia dla teorii paranaukowych.

Najbogatsze jednak żniwo irracjonalnych rozwinięć przynoszą te hipotezy, które nie są jeszcze dostatecznie udowodnione, w związku z czym z zadziwiającą łatwością mogą pomieścić całą gamę dodatkowych wnioskowań o ich powiązaniach i następstwach.

Takie praktyki nie są bynajmniej zjawiskiem wyłącznie historycznym. Za dowód niech posłuży tzw. teoria strun, która wraz z pomocą kwantowych paradoksów stała się w ostatnich latach napędem dla zastałego spirytyzmu i wróżbiarstwa, teorii kontaktów pozaziemskich, podróży w czasie i w ogóle wszystkiego, co niewyjaśnione.

Pomyłki naukowe oraz błędne teorie stanowią, poza aspektem paranaukowej pożywki, również bardzo istotny czynnik stymulujący rozwój cywilizacji, ponieważ próby ich udowodnienia często prowadzą do odkryć prawdziwych. Od czasów powstania koncepcji systemu ptolemejskiego konflikt teorii i obserwowanych faktów pozostaje jednak siedliskiem mitotwórczym oraz filarem zjawisk parareligijnych.

Audytorium Wydziału Chemii poza tym, że musiało być w swojej historii choć kilkakroć miejscem głoszenia fałszywych, jak się później okazało, teorii, formą architektoniczną również zdaje się mówić co nieco o dyskusyjnej próbie naukowego podejścia do zagadnień estetyki i funkcjonalności, z pominięciem faktycznych, choć irracjonalnych potrzeb psychicznych użytkowników architektury.

Chorzy wokół sadzawki magnetycznej to projekt, który poza definiowaniem naukowych „sadzawek” może również zwrócić uwagę na istnienie szerokiej grupy „chorych”, szukających uzdrowienia w najróżniejszych przejawach tego, co zwykle obdarza się przedrostkiem „para” lub „krypto”.

Rozwarstwienie, które stanowi temat tegorocznej edycji SURVIVALU, pozostaje w związku z tym obszarem zjawisk naukowych, które ulegają dyfrakcji poprzez trudność pracy dowodowej oraz brak dostatecznego materiału badawczego. Odpowiednikiem historycznym tego rodzaju zmagań był brak akceptacji dla możliwości spadania meteorytów, którym to faktom zaprzeczały nawet największe autorytety naukowe XVIII i XIX stulecia. Dziś niezwykłe, lecz jednocześnie rzadko występujące w przyrodzie zjawiska, jak światła w dolinie Hessdalen czy obserwowane w latach 40. XX wieku foo fighters powodują swoiste rozwarstwienia, faktografia pozostaje bowiem niedostateczna dla części badaczy, podczas gdy dla innych jest przesłanką do wyciągania zbyt daleko idących wniosków.

Stosunek do tego rodzaju zdarzeń ujawnia też często rozwarstwienie społeczne, w obrębie którego dochodzi do manipulacji i niebezpiecznych praktyk, gdy przedmiotem oszustwa naukowego staje się medycyna i pozostająca z nią w sojuszu nowoczesna chemia.

 

Łukasz Patelczyk
Piorun / Thunderbolt
malarstwo / painting

Łukasz Huculak
Szaman / Shaman
malarstwo / painting

Grzegorz Łoznikow
Klaser / Album
obiekt / object

Karolina Szymanowska
Sadzawka magnetyczna / Magnetic Pool
instalacja / installation

Katalog, 2017, s. 104-108

 

fot. Małgorzata Kujda